� Parque Natural "Baixa Limia" �

Medio F�sico.

O home e o medio.

A actitude do home co medio que lle rodea est� convertindo o planeta nun espacio domesticado a pasos axigantados. Pero a nosa relaci�n coa Natureza, que nos permite algo tan importante como a vida, non foi sempre como hoxe a conocemos. A crecente aglomeraci�n da poboaci�n en cidades constru�das para os autom�biles e para a producci�n, en aut�nticos formigueiros desprovistos de personalidade, ou a creaci�n de novas necesidades, deriva nunha sobreexplotaci�n dos recursos.

En ocasi�ns, quizais demasiadas, tomamos do medio natural m�is do que precisamos para a nosa supervivencia, rompendo un equilibrio que est� por riba de n�s e sen ter en conta que somos unha m�is das especies que habita a Terra. A paisaxe que creamos � moi diferente da paisaxe natural. Domesticamos a natureza, case sempre baixo uns criterios econ�micos de beneficio inmediato que uniformiza e degrada o medio onde vivimos. Pero tam�n o Home, o �nico ser racional co�ecido, � quen de restitu�r o que toma do medio natural, porque cada vez m�is, � consciente do que necesita. Porque non podemos prescindir daquelas cousas que a�nda gardamos en com�n co resto dos compa�eiros de viaxe da Terra. As�, dentro da demanda de volta a Natureza, a creaci�n dun espacio protexido na Baixa Limia, un PARQUE NATURAL, � unha resposta � reacci�n do home ante a destrucci�n progresiva dun medio natural vital para a supervivencia.

O parque natural.

O PARQUE NATURAL da Baixa Limia-Serra do Xur�s, sit�ase no Suroeste da provincia galega de Ourense. Participa da orograf�a t�pica das serras meridionais de Galicia, e acolle boa parte das de Leboreiro, Quinxo, Santa Eufemia, Xur�s e Pisco, superando todas elas os 1.000 m. de altitude.

Abarca unha superficie de 20.920 has., que se corresponden coas zonas m�is elevadas dos concellos de Entrimo, Lobios e Mu��os, lim�trofes con Portugal e co Parque Nacional portugu�s de Peneda- Ger�s. O PARQUE NATURAL ext�ndese polo sector extremo da subcomarca de A Baixa Limia. En Galicia, A Limia def�nese pola cunca fluvial do r�o Limia, con evidente personalidade na Galicia interior e cunha extensi�n aproximada de 1.250 km². O gran contraste orogr�fico evidencia d�as subcomarcas: A Limia Alta e a Baixa Limia, espall�ndose esta �ltima polos concellos de Lobios, Entrimo, Mu��os, Lobeira, Bande, e parcialmente por Verea, Calvos de Rand�n, Baltar e Os Blancos.

A declaraci�n dun Espacio Natural Protexido na Baixa Limia, obedece a tres obxectivos. O primeiro � a defensa dunha zona de interese natural, paisax�stico, etnogr�fico e arqueol�xico, pero hoxe parcialmente alterado e ameazado por causas diversas. O segundo obxectivo, � promover e facilitar o achegamento entre a Natureza e o Home, ben para aproveitalos per�odos de lecer e vacaci�ns, ben para facilitar e promove-lo estudio e as investigaci�ns sobre esta �rea xeogr�fica, harmonizando o disfrute coa conservaci�n dos nosos valores naturais, hist�ricos e etnogr�ficos. E o terceiro promover o desenvolvemento sostenible das poboaci�ns residentes no Parque Natural e na s�a �rea de influencia facilitando o achegamento de novos recursos e novas alternativas de desenvolvemento que axude a fixar as poboaci�ns en harmon�a co seu entorno. As�, dada a existencia duns ecosistemas parcialmente aIterados, a necesidade da s�a protecci�n, revalorizaci�n e reconstrucci�n ,e a posibilidade de acceso do p�blico, optouse pola declaraci�n de PARQUE NATURAL materializada mediante o Decreto 29/1993 da Conseller�a de Agricultura, Gander�a e Montes da Xunta de Galicia.

Zonificaci�n.

A zonificaci�n ou clasificaci�n da superficie do PARQUE NATURAL segundo as �reas con maior ou menor existencia e conservaci�n dos seus valores naturais, realizouse co fin de acadar a adecuada planificaci�n, conservaci�n e protecci�n dos valores faun�sticos, bot�nicos, xeol�xicos, paisax�sticos, etc. Con esta intenci�n, � que se engade a existencia de poboaci�ns e actividades econ�micas no entorno, establ�cense no seu PLAN RECTOR DE USO E XESTI�N sete categor�as ou zonas, segundo os valores naturais sexan moi altos, altos, medios ou baixos e de acordo � uso actual do territorio: Reserva Integral, Protecci�n Especial, Rexeneraci�n Forestal, Cultivos, Servicios, N�cleos Rurais e Masas de Auga.

D�as son as zonas con protecci�n m�is exhaustiva.

• A primeira en importancia � a clasificada como Zonas de Reserva Integral, que incl�e as paraxes do Barranco de Olelas, os cumios e plataformas superiores da Serra do Xur�s, o Barranco da Cruz de Touro, no sector meridional da Serra de Santa Eufemia, e o entorno de A Barxa, no Val do Salas. Todos estes lugares conservan valores naturais moi altos, sobre todo dende o punto de vista faun�stico e bot�nico, polo que nelas prevalece a conservaci�n e preservaci�n sobre calquera outra actividade. Tam�n gardan un alto interese as Zonas de Protecci�n Especial, como as ribeiras non alteradas do r�o Salas, a Serra de Santa Eufemia e do Quinxo, e as vertentes intermedias da Serra do Xur�s e da Serra do Leboreiro. Nestes sectores, que a�nda conservan valores naturais altos e medios ser�a, non obstante, compatible a explotaci�n tradicional do monte ou do pastoreo, sempre que esas actividades non deriven na degradaci�n do medio ambiente.
• As restantes categor�as inclu�das na zonificaci�n do PARQUE NATURAL, acollen aquelas �reas onde predominan os valores naturais medios ou baixos, inclu�das as explotaci�ns agr�colas, gandeiras ou forestais, os cascos urbanos e os encoros de Salas e Lindoso. As�, na Zona de Rexeneraci�n Forestal engl�banse aqueles terreos de monte con valores medioambientais escasos e nos que est� permitida a explotaci�n racional e non degradante dos recursos forestais ou os aptos para a gander�a. As� mesmo, o PARQUE NATURAL � compatible coas Zonas de Cultivo de Queguas, Guxinde, Pereira, Bouzadrago, Olelas, A Illa, (Entrimo), Quintela, Compostela, Ludeiros, A Cela (Lobios), Albite, Requi�s ou Guntumil (Mu��os).

Xeolox�a e solo.

A superficie que ocupa o PARQUE NATURAL as�ntase fundamentalmente sobre granito, nas s�as distintas variedades e sobre os que, en determinadas zonas, superp��ense rochas sedimentarias xistosas posteriormente metamorfizadas. En consecuencia, o subsolo consta de tres series xeol�xicas, a�nda que cunha representaci�n e distribuci�n moi desigual. O sustrato rochoso gran�tico, que ocupa case a totalidade do parque son as migmatitas nebul�ticas (ou serie granitoide) localizadas puntualmente no Noroeste e Leste e as granodioritas biot�ticas da Serra do Xur�s, o aluvial areoso de Aceredo-Reloeira-O Bao, hoxe baixo as augas do encoro de Lindoso, as� como tam�n o cono de dexecci�n de Buscalque. Os solos, ou clases edafol�xicas, condicionados sobre todo pola xeolox�a, a acumulaci�n sucesiva dun ou m�is sedimentos e a climatolox�a, entre outros factores relacionados entre si, representan un gran interese dende o punto de vista da flora e dos cultivos, xa que da formaci�n de cada un deles, da maior ou menor influencia h�drica, ou das pendentes do terreo, depende o uso que se lles poida dar. Uns son aptos para acoller e sustentar diversos cultivos, como e o caso da Terra Parda, outros son id�neos para a formaci�n de pradeiras naturais, que se extenden sobre os solos de Anmoor �cido ou sobre os gleyficados e, finalmente, alg�ns ofrecen caracter�sticas moi pobres para a explotaci�n agr�cola e gandeira ou, mesmo totalmente improductivos, como ocorre cos R�nker, Protorr�nker, Rochedo de Silicatos ou Litosol. No PARQUE NATURAL local�zanse, a grandes rasgos, tres grandes tipos de solos. O Protorr�nker, de calidade productiva moi pobre, incl�e afloramentos rochocos pr�ximos � 50%, cunha orograf�a moi abrupta. Se distrib�en por t�dala Serra do Xur�s, Santa Eufemia e Quinxo. O R�nker Gris Distr�fico, un solo pobre cun �nico horizonte h�mico sobre o que predomina unha vexetaci�n de "uces", "carpazas", "queirogas", "breixos" e "torgas". F�rmanse preferentemente sobre paisaxes de cumios e ladeiras e, no PARQUE NATURAL, ext�ndense sobre as altitudes intermedias das serras (1.000/500 m.). A Terra Parda Mesotr�fica � un solo f�rtil, cuns horizontes potentes caracterizados por unha drenaxe id�nea para os cultivos. Local�zanse nas desembocaduras dos afluentes do Limia, onde se abren os vales e as pendentes topogr�ficas son suaves. Predominan sobre todo nas veigas abertas, na hoxe desaparecida de Aceredo-Buscalque, na do Val de Riocaldo e na de Requi�s-Guntumil-Maus de Salas.

A paisaxe.

Un dos grandes atractivos do PARQUE NATURAL, e a s�a variedade e intensidade paisax�stica. Unha paisaxe natural nos cumios das serras, nas que o home, ante as inmensas moles gran�ticas, apenas foi capaz de deixar a s�a pegada, tan s� rabu�ando a superficie dun macizo cortado durante milleiros de anos polo r�o Limia e os seus afluentes. Calquera cumio ou elevaci�n permite o encontro con numerosas variaci�ns paisax�sticas que derivan no abrupto modelado da zona, onde altitudes superiores os 1.500 m. se despe�an sobre o leito do Limia, que nalg�ns tramos discorre por baixo dos 300 m. de altitude. � Norte, as estribaci�ns da Serra de Leboreiro, aplanadas e de orograf�a suave na Serra de Queguas, estr�lanse subitamente contra a �spera Serra do Quinxo, como se mantuvesen unha constante discusi�n xeol�xica no lugar de A Ameixoeira, a�nda a sabiendas de que ningunha das d�as ga�ar� nunca. No Sur, na Portela de Pitoes, adiv��ase unha batalla semellante, tam�n calada, entre os xoves e altivos Picos de Fontefr�a, na Serra do Xur�s, e a apacible e vella Serra do Pisco. A Serra do Xur�s e a de Santa Eufemia, se ben agrestes, parecen manter unha tregua, seguras dos seus poderes, para abrir o paso entre elas no lugar de Portela de Home, para deixar entrar todo aquelo que quera vir dende o Sur. Despois da pedra, a auga nos seus dous estados: A salvaxe, na forma de numerosas torrenteiras orixinadas polo desxeo das neves invernais e das chuvias, cauces que se despe�an polas gretas das ladeiras das serras ruxindo, quizais polo arrebato das alturas, entre nubes de po de escuma. Despois, a auga domada, inevitablemente morna e calada nos tres encoros de Salas, As Conchas e Lindoso tras perde-la liberdade que s� volver�n a ga�ar cando fagan xirar as turbinas das centrais hidroel�ctricas. Pero eses mesmos encoros proporcionan o marco adecuado para a pr�ctica de actividades na�ticas, combinando o lecer co deporte.

A flora.

A comarca de A Baixa Limia e o PARQUE NATURAL, se sit�an nunha zona de transici�n entre d�as grandes rexi�ns florais europeas: a Eurosiberiana (provincia atl�ntica) e a Mediterr�nea (provincia carpetano-leonesa). Por este motivo, a vexetaci�n alterna bosques de �rbores caducifolias, caracter�sticos de condici�ns clim�ticas h�midas, cos de folla perenne como son a sobreira (Quercus suber) ou o �rbedo (Arbutus unedo) m�is adaptados � falla de auga durante determinados per�odos do ano. Pero tam�n o PARQUE NATURAL caracter�zase pola s�a orograf�a abrupta, con fortes contrastes altitudinais que oscilan entre as cotas pr�ximas �s 260 m. e as superiores �s 1.500 m., diversidade que introduce e matiza tam�n diferencias entre a vexetaci�n. Polas �reas de monta�a das serras de O Quinxo, Santa Eufemia ou Xur�s ext�ndense poboaci�ns de reboleiras ou cerqui�os (Quercus pyrenaica) que nas zonas m�is altas acomp��anse do pi�eiro silvestre (Pinus sylvestris) e do teixo (Taxus baccata). Nos cumios das serras predomina a vexetaci�n de monte baixo e s� ailladamente atopamos reboleiras, acivros (Ilex aquifolium) e cancereixos (Sorbus aucuparia). O bosque das zonas baixas do val do Limia est� formado principalmente por poboaci�ns de carballos (Quercus robur), xunto co casti�eiro (Castanea sativa), a sobreira e o pi�eiro com�n (Pinus pinaster), se ben non faltan o loureiro (Laurus nobilis), o �rbedo e o sangui�o (Frangula alnus). A traveso dos cen r�os e regatos que percorren as serras cara a fondal do val do Limia atopamos como bosque de galer�a os bidueiros (Betula celtiberica), os freixos (Fraxinus angustifolius), os amieiros (Alnus glutinosa), os chopos (Populus tr�mula), as aveleiras (Corylus avellana) e varias especies de salgueiros (Salix sp.)

A fauna.

As contrastes paisax�sticas do PARQUE NATURAL, coa s�a diversidade orogr�fica e a variada vexetaci�n, permitiu a aclimataci�n e proporcionou refuxio a fauna variada. Sen embargo, a acci�n incontrolada do Home provocou a extinci�n de especies como o oso (Ursus arctos) e a cabra do Xur�s ou cabra brava (Capra pyrenaica lusitanica) da que a derradeira constancia hist�rica data de 1.892. Xa escomenzou a s�a reintroducci�n nas serras do Xur�s tendo en conta que os escarpes existentes proporcionan unhas condici�ns �ptimas para a s�a cr�a en liberdade. Hoxe en d�a, entre os grandes mam�feros representativos da zona que forma parte do PARQUE NATURAL e do que xa existe un programa de recuperaci�n en marcha, � o cabalo (Equus cavallus) chamado Poni galego ou Garrano, que vive en r�xime de semiliberdade nas chairas altas das serras (Leboreiro, O Quinxo, Santa Eufemia, Xur�s ou Pisco) aclimatados �s condici�ns m�is duras, e parentes do Asturc�n astur, o Pottok vasco, o Garr�n escoc�s, o Connemara irland�s ou o Gotland sueco. Outro dos mam�feros caracter�sticos � o corzo (Capreolus capreolus), unha especie ameazada pola caza incontrolada e que atopa no PARQUE NATURAL o escenario ideal para a s�a reproducci�n, exemplares de lobo (Canis lupus), as� como raposo (Vulpes vulpes), xabar�n (Sus scropha), ou teixugo (Meles meles), e lontra (Lutra lutra) nas augas m�is fr�as e cristalinas. A poboaci�n de aves tam�n � variada con presencia de aguia real (Aquila chrysaetos) que ani�a no veci�o Parque da Peneda-Ger�s, aguia albela (Circaetus gallicus), rapina perdiceira (Hieraaetus fasciatus), a aguia cincenta (Circus pygargus), as� como a bubela (Upupa epops), ou a anduri�a brava (Riparia riparia), entre moitas outras. Tam�n os rept�s e anfibios est�n amplamente representados no PARQUE NATURAL, a grandes rasgos, os mesmos que podemos atopar noutras zonas de Galicia e no norte de Portugal como, entre outros, a cobra de auga (Natrix natrix), a vibora foci�enta (Vipera latasti), o lagarto verdinegro (Lacerta schreiberi), a lagartixa de bocaxe (Podarcis bocagei), o sapo com�n (Bufo bufo) ou o sapo parteiro (Alytes obstetricans).

O home no pasado.

A comarca da Baixa Limia, logo dos resultados dos estudios que a�nda se est�n a realizar na zona, conta cun rico Patrimonio Arqueol�xico, legado que permite achegarnos � evoluci�n hist�rica da zona. Co��cense indicios do primeiro poboamento humano de cazadores e recolectores do Paleol�tico nas terrazas da veiga de Lobeira e de Riocaldo. Pero sen d�bida a primeira ocupaci�n efectiva e case total da comarca, na que se incl�e o PARQUE NATURAL, tivo lugar a partir de mediados do IV milenio a.C. e levada a cabo polos primeiros pobos pastores e agricultores que erixiron os numerosos Monumentos Megal�ticos, aproximadamente entre o 3500 a.C. e o 2000 a.C. e, polo momento, os �nicos expo�entes chamados antas, arcas, m�moas, motas, d�lmenes, etc. pante�ns funerarios daquelas xentes, distrib�ense copiosamente polo Val do Salas, Serra de Leboreiro, Serra das Motas, Serra de Queguas, Pisco, Monte das Motas, Galez e un largo etc�tera, chegando a se-los restos arqueol�xicos m�is representativos da comarca. Tam�n nela estanse a constatar progresivamente os vestixios dos primeiros pobos metal�rxicos do cobre, integrados nunha �poca denominada arqueoloxicamente como Calcol�tico. Primeiro, reflectados nos asentamentos � ar libre, con materiais l�ticos e cer�micos do �mbito "Penha", que ocupan o Val do Limia, aproximadamente a partir do 2500 a.C. Posteriormente, unha segunda manifestaci�n da metalurxia do cobre, � a que deriva da localizaci�n das cer�micas "Campaniformes", aproximadamente entre o 2200/2000 a.C. e o 1800 a.C. A Idade do Bronce � menos co�ecida, limit�ndose polo momento a ach�degos aillados correspondentes coa s�a fase inicial e localizados en megalitos (A Casina da Moura, Maus de Salas) ou un machado de bronce tam�n atopado en Maus de Salas. Os m�is nomeados representantes da nosa Protohistoria son os xacementos denominados castros, poboados constru�dos en lugares con defensas naturais, como outeiros elevados ou espor�ns monta�osos rodeados por meandros fluviais, �s que se engaden diferentes sistemas de fortificaci�n (varios cintur�ns de murallas, parapetos e fosos). A Cultura Castrexa, protagonizada polos pobos galaicos, ext�ndese cronoloxicamente dende o s�culo VI/V a.C. ata o IV d.C. Cando chegan os romanos � Noroeste Peninsular (� agora obrigado o recordo a Decimo Junio Bruto, cando cruza o Limia no ano 137 a.C.), aqueles habitantes dos castros, logo da conquista de Gallaecia (conclu�da en torno � 19 a.C.) entran na �rbita cultural dos conquistadores, inici�ndose o proceso de romanizaci�n, etapa da que co�ecemos os restos arqueol�xicos de Aquis Querquennis en Porto Quintela (Bande), Aquis Originis en Ba�os de Riocaldo (Lobios) ou a V�a XVIII, que cruza a zona durante o trazado que xungu�a as antigas capitais de Bracara Augusta (Braga) e Asturica Augusta (Astorga).

Os primeiros s�culos da Idade Media son a�nda pouco co�ecidos dende a arqueolox�a, ag�s monumentos como o de Santa Comba, do s�culo VII, ou outros ach�degos aillados e dispersos por t�dala comarca. Polo momento, os traballos est�n pondo de manifesto o papel que xogou esta zona nos grandes feitos que caracterizaron � medievo en Galicia (feudalizaci�n, Guerras Irmandi�as). Todos eles deixeron a s�a pegada coa construcci�n de castelos, dos que a�nda se reco�ecen restos arquitect�nicos en A Vila (Lobios), Monte dos Castelos (Entrimo) ou os numerosos indicios de poboamento medieval que se est�n descubriendo na Baixa Limia.

A poboaci�n hoxe.

A actuaI poboaci�n de dereito dos tres concellos que integran o PARQUE NATURAL suma un total de 7.262 hbs., que se reparten entre Entrimo (1.660 hbs.), Lobios (3.266 hbs.) e Mu��os (2.336 hbs.). Tr�tase dunha poboaci�n regresiva, na que predominan os maiores de 60 anos sobre os menores de 20 anos, que decrecen progresivamente en n�mero e representaci�n porcentual. Pero a poboaci�n non se distrib�e uniformemente por t�dala zona. Pobos, aldeas e lugares, conc�ntranse polo baixo val do Limia e dos seus principais afluentes, como o Salas, Grou, Lobios, Caldo, Illa e Castro Laboreiro, como corresponde a un patr�n de poboamento con econom�a agropecuaria. Deste xeito, sobre as �reas m�is propicias para a agricultura (as terras pardas), principalmente no exterior e no l�mite do PARQUE NATURAL, se localizan os n�cleos de poboaci�n m�is importantes, como Mugueimes, Porto Quintela, Santa Comba, Grou, A Terrach�, Riocaldo, Lobios, Requi�s, Guntumil, etc. En contraste existen aut�nticos desertos dentro da comarca, sobre todo nas zonas superiores das serras (Quinxo, Leboreiro, Santa Eufemia ou Xur�s), ag�s aldeas gandeiras dispersas e con poucos veci�os como Albite, A Cela, Queguas, ou Bouzadrago. As actividades agrogandeiras representan a ocupaci�n m�is numerosa, organizadas en explotaci�ns maioritariamente familiares que significan m�is da metade dos postos de traballo. O sector servicios, sobre todo hosteler�a, comercio e transportes, ocupa o segundo lugar na econom�a da zona, se ben con gran diferencia con respecto � agricultura.

Arquitectura popular.

As vivendas tradicionais da Baixa Limia parecen obedecer a unha evoluci�n arquitect�nica que se inicia coas casas de planta baixa e un �nico recinto interior. No seu interior conviv�an xentes e gando separados por un valado de madeira, que posteriormente se sustitu�u por unha parede de pedra. Un modelo m�is evolucionado o constit�en as casas de d�as plantas. A baixa albergaba as cortes e a outra estaba compartimentada en habitaci�ns e acced�ase a ela por medio dunha escaleira de pedra exterior. Outras vivendas semellantes a esas incl�en unha solaina, corredor exterior situado cara � oriente. Finalmente, as vivendas, de d�as plantas compartimentadas en diversas dependencias e cun balc�n exterior cunhas dimensi�ns que acadan a totalidade da fachada. Distintas a estas son as casas solariegas ou pazos, vivendas se�oriais que actuaron no pasado como aut�nticas unidades de explotaci�n agr�cola dirixidas e organizadas por grandes familias de propietarios terratenentes. O ser a Baixa Limia unha comarca eminentemente agrogandeira, non � dif�cil reco�ecer en cada un dos recantos do PARQUE NATURAL unha rica arquitectura popular diferenciada da vivenda e relacionada coas distintas fases do proceso agr�cola. As eiras, na s�a maior�a enlousadas, lugares onde se malla o cereal para separar o grao da palla; os h�rreos, de pedra e tam�n con madeira, destinados � almacenaxe dos productos agr�colas en 1ugares elevados e aireados para evita-la humidade. Repartidos entre os numerosos r�os e regatos que drenan a zona, p�dense ver conxuntos de mu��os hidra�licos, que interve�en no proceso de transformaci�n do grao en fari�a (millo, centeo, trigo) antes da s�a panificaci�n. As� tam�n os fornos, tanto os existentes nas casas particulares como os comunais, que culminan o proceso coa cocci�n.

Rutas.

O PARQUE NATURAL nos ofrece unha grande variedade de alternativas para acceder o seu disfrute. Pero lecer e formaci�n constit�en unha das s�as facetas m�is interesantes, na que a diversi�n, o descanso e a interpretaci�n dos seus diversos valores, � unha constante en calquera das rutas que escollamos, tanto se optamos polos percorridos en autom�bil, como se decidimos integrarnos coa natureza, percorrendo a p� os seus cami�os e sendeiros. Existen rutas adecuadas para cada actividade ou persoa. Para aqueles impacientes que buscan un achegamento r�pido � comarca, optando por veh�culos motorizados que lles permitan efectuar longos desprazamentos en pouco tempo. Pero tam�n para os que saben disfrutar de cada paso e a�nda non perderon a capacidade de sorprenderse coas cousas que lle ofrece cada volta do cami�o.

Entre as primeiras, en autom�bil, podemos optar pola "Ruta das Ermidas" (Ruta Verde), todas elas emprazadas en paraxes pintorescas que act�an como aut�nticos miradores naturais; A "Ruta da Historia" (Ruta Vermella), conduciranos por unha viaxe a trav�s do tempo, dende a Prehistoria ata a Baixa Idade Media. En todas e cada unha delas �nese o turismo de lecer co achegamento xeral � totalidade da comarca.

As segundas, para os amantes do contacto directo cos cami�os e as serras, ofr�censenos distintas posibilidades de complementar deporte, lecer e formaci�n. Mesmo se escollemos as da Serra do Pisco ("Rutas de Pad�n"), que parte dos monumentos megal�ticos do Val do Salas, a da Serra de Santa Eufemia ("Ruta de Padrendo"), con agrestes barrancos, ou a das estribaci�ns da Serra de Leboreiro ("Ruta de Queguas"), cos chairos cami�os das penichairas dos cumios, ou as da Serra do Xur�s ("Ruta de As Sombras" ou a internacional "Ruta da Cela a Pitoes" ), que nos proporcionar�n a posibilidade de senti-las distintas zonas do PARQUE NATURAL paso a paso, convivendo con paraxes que absorver�n os nosos sentidos, aut�nticos monumentos da natureza, restos arqueol�xicos e a sempre grata convivencia cos habitantes da zona.

Os accesos.

Dende Ourense: o acceso m�is r�pido e c�modo realizase pola estrada N-540 Lugo-Portugal (estrada de Celanova), cun trazado recentemente modificado e renovado dende Bande. Con motivo da construcci�n do encoro de Lindoso realiz�ronse accesos a Lobios, Entrimo e a fronteira de A Madalena (Lobios).

Dende a Meseta: por medio da estrada N-525 Santiago-Zamora. En Xinzo da Limia existe a posibilidade de coller a estrada comarcal que nos leva � Val do Salas a trav�s de Porqueira (A Forxa) e Couso de Salas. Xa no concello de Mu��os, no lugar de Souto, unha estrada local nos conduce a Mugueimes (capitalidade de Mu��os). Tam�n dende Xinzo da Limia podemos acceder � Val do Salas a trav�s da estrada comarcal que conduce a Baltar e Calvos de Rand�n, para dende aquí, tomar unha estrada local que nos leva a Maus de Salas, Requi�s e Guntumil.

Dende Portugal: existen tres fronteiras de acceso � PARQUE NATURAL. A de A Madalena, que dende Ponte da Barca contin�a dentro do Parque Natural por medio da N-540. A de Portela do Home, que comunica Lobios con Caldas do Ger�s e Braga. Finalmente a de A Ameixoeira, que une o pobo portugu�s de Castro Laboreiro con Entrimo. Calquera destas tres estradas transcorren polo Parque Nacional de Peneda-Geres, lim�trofe co da Baixa Limia-Serra do Xur�s.

Servicios e direcci�ns de interese.

Administraci�n do Parque:
Conseller�a de Medio Ambiente.
Delegaci�n Provincial de Ourense
R�a do Progreso, 161, Entrech�n
32003 Ourense.
Tfno. (988) 370715. Fax (988) 370835.

Sede do Parque Natural en Lobios
Estrada de Portugal s/n
Tfno. (988) 448048 e 448181. Fax (988) 448048.

Feiras e mercados.

• En Entrimo: feira de Terrach� (1er domingo de cada mes) e romar�a mercado de A Ameixoeira (3 er domingo de setembro).
• En Lobios: Feira de A Portaxe (24 de cada mes) e romar�a mercado de A Madalena (24 de xullo) e Portela do Home(21 de agosto).
• En Mu��os: Feira de Porqueir�s (4 de cada mes) e feiras mercado de Mugueimes (6 de cada mes) e Couso de Salas (11 de cada mes).

Festas patronais e romarias populares.

Durante a estaci�n estival cel�branse en t�dala comarca numerosos festexos municipais, parroquiais e romar�as. As m�is importantes no entorno do parque son: en Entrimo: Terrach� (14, 15 e 16 de agosto), Feira VelIa (1 e 2 de agosto) e A Illa (9 de agosto). Romar�a Internacional de A Ameixoeira (3 er domingo de setembro); en Lobios: Lobios (12 e 13 de agosto) e Grou (7 e 8 de agosto). Romar�as da Nosa Se�ora do Xur�s (Riocaldo, 15 de agosto e 8 de setembro) ; en Mu��os, Mugueimes (1, 2 e 3 de xullo). Romar�as da Virxe do Crasto (Guntumil, 4º domingo de maio), Os Milagros (Couso de Salas, 8 de setembro), A Aparecida (Porqueir�s, 4º domingo de agosto) e A Clamadoira (Mu��os, 2 domingo de setembro).

Servicios.

Campings e xonas de acampada:
Mu��os conta co camping de O Corgo (Telf. 469020), na praia fluvial do mesmo nome � beira do encoro das Conchas.

�reas recreativas:
En Entrimo, Mirador de O Pedreiri�o (Terrach�).
En Lobios, Fonte Rouco (Riocaldo), Os Ba�os (Riocaldo), fronteira de A Madalena (Lobios).
En Mu��os, O Corgo (Mu��os), Outeiro da Cela (Mu��os), Corro do Mouro (Maus de Salas) e Mirador do Agrelo (Mugueimes).-

Praias fluviais e zonas de ba�o:
Polo encoro de As Conchas se distrib�en numerosas praias de area. Entre elas destacan polas s�as instalaci�ns a de O Corgo (Mu��os) e a de Porto Quintela (Bande), ambas moi pr�ximas � Parque Natural. En Riocaldo (Lobios), existe un �rea recreativa con zona de ba�o e dotada dunha piscina de auga termal. Entrimo conta coas piscinas municipais de As Perdices, nas proximidades de Terrach�, en pleno R�o do Casal.

Actividades deportivas:
Na actualidade a Sociedade Deportiva e Cultural "Fontefr�a" de Mu��os (Telf. 469020) conta cun equipo e escola de pirag�ismo, as� como actividades de excursionismo, senderismo, baloncesto, e moitas outras como xornadas culturais, conferencias tem�ticas, organizaci�n de festas tradicionais e gastron�micas.

Tel�fonos p�blicos, correos e tel�grafos:
Nos pobos inclu�dos no PARQUE NATURAL temos tel�fonos p�blicos en Bouzadrago (Telf. 469546), Guxinde (Telf. 434624), A Illa (Telf. 433800), Lantemil (Telf. 433882), Olelas (Telf. 433801), Pereira (Telf. 434621), Queguas (Telf. 434674), Compostela (Telf. 433825), Ludeiros (Telf. 433826), Sampaio (Telf. 448162), A Cela (Telf. 469007), Albite (Telf. 456413), Requi�s (Telf. 456427) e Guntumil (Telf. 456430). Os servicios de Correos at�panse nas respectivas casas consistoriais dos tres concellos.

Asistencia sanitaria e farmacias:
Hoxe as tres capitais dos concellos contan con Centros de Sa�de da Seguridade Social en Terrach� (Entrimo, Telf. 434712), Lobios (Telf. 448010), e Mugueimes (Mu��os, Telf. 456484), ademais das farmacias de Entrimo (Terrach�, Telf. 434644), Lobios (Lobios, Telf. 448253) e Mu��os (Mugueimes, Telf. 456422). A comarca conta cun posto da Cruz Vermella en Lobios (Telf. 448042), con servicio de ambulancia.

Transportes p�blicos:
Servicio de taxis (paradas): Lobios, 448019; Mu��os, 456471. A Terrach� (Entrimo) non conta con Parada de Taxis, pero p�dese contactar con eles no Hostal La Entrime�a (telf. 434658).
Servicio de autobuses: As li�as de autobuses que comunican coa Baixa Limia, est�n cubertas pola Empesa ANPIAN (Telf. 225288 e 220737), con sa�das da Estaci�n de Autobuses de Ourense.
AEntrimo: diario: 07.45, 10.30, 13.00, 17.15, 19.30; s�bados: 07.45, 13.00, 17.00, 19.30; domingos e festivos: 13.00, 17.00, 19.30.
A Lobios: diario: 07.45, 10.30, 13.00, 19.30; s�bados: 07.45, 13.00, 19.30; domingos e festivos: 13.00, 17.00, 19.30. -" A Lobios por Mugueimes (Mu��os): diario: 18.00 (luns a venres).
A Portela do Home (Lobios): diario: 18.30 (luns a venres).
A Mu��os (Mugueimes): diario: 12.50, 18.30; domingos e festivos: 18.30.